-3-

ШЫНАЙЫ МҰСЫЛМАН БОЛУДЫҢ ШАРТТАРЫ

«Ислам» сөзі араб тілінде «Нәпісті тапсыру, мойын ию, саламаттыққа жету», сондай-ақ «Бейбітшілік» мағыналарына келеді. Имам Ағзам (рахимә-һуллаһу та’ала) «Аллаһу та’аланың әмірлеріне бағыну және мойынсұну» деген түсінік берген.

Жоғарыда айтылған анықтамалар мұқият қарастырылатын болса, жақсы бір мұсылманның қандай болатыны өздігінен аңғарылады. Бұларды тағы да қайталап өтейік:

Мұсылман, ең алдымен, тән және рух тұрғысынан таза болады.

Әуелі тән тазалығы жайында айтайық:

Аллаһу та’ала Құран кәрімнің әр түрлі жерлерде: «Таза болғандарды жақсы көремін!» дейді. Мұсылмандар мешіттерге, үйлерге аяқ киіммен кірмейді. Кілемдер, төсеніштер шаңсыз, таза болады. Әрбір мұсылманның үйінде моншасы (жуынатын бөлмесі) бар. Өздері, киімдері, тамақтары әрдайым таза болады. Сондықтан да микроп пен ауру болмайды.

Француздар бүкіл әлемге мақтан тұтатын Версаль сарайында бірде-бір монша жоқ.

Орта ғасырда Парижде тұратын бір француз таңертең тұрған кезінде үйінде дәретхана болмағандықтан, түбектегі нәжісі мен ішетін су құятын ыдысын бірге Сейн (Seine) өзеніне апарып, ол өзеннен алдымен ішетін су алатын, кейін нәжістерін суға төгетін еді. Бұл сөздер «Ішетін су» (L’Еau Pоtable) атты француз шығармасынан өзгертілмей алынған. Қануни Сұлтан Сүлейман кезеңінде Стамбулға келген бір неміс дінбасы шамамен 967 [м.1560] жылы жазған еңбегінде: «Бұл жердегі тазалыққа таңқалдым. Мұнда адамдар күніне бес рет жуынады. Барлық дүкендер тап-таза. Көшелерде қоқыс, ластық жоқ. Сатушылардың үстінде кішкентай кір, дақ та жоқ. Одан бөлек олар «Хамам» (монша) деп атаған ішінде ыстық суымен ғимараттары бар, бұл жерге келген адамдар бүкіл денесін жуады. Ал біздегі адамдар лас, жуынуды білмейді» деп жазған. Еуропада жуынуды адамдар тек бірнеше ғасырдан кейін мұсылмандардан үйренді.

Ал қазір мұсылмандар өлкесіне саяхат етіп барған шетелдіктер жазған кітаптарында: «Бір шығыс еліне барған кезімізде мұрнымызға әуелі сасыған балық пен қоқыстың иісі келеді. Айналаның бәрі лас, жер түкірікке толы. Әр жерде жиналған қоқыс пен жануардың өлексесі кезігеді. Адам осындай шығыс елдерінен өткен кезде жиіркеніп, мұсылмандардың өздері айтқандай таза еместігін түсінеді» дейді. Қазіргі таңда Ислам мемлекеті аталып жүрген мемлекеттерде иман білімдері бұзылуымен қатар, тазалыққа да мән берілмейді. Бірақ, бұл жерде айып Ислам дінінде емес, Ислам дінінің негізінің тазалық екенін ұмытқан адамдарда. Кедейлік – лас болу үшін сылтау емес. Адамның жерге түкіруінің, айналаны ластауының, қоқыс тастауының ақшаға ешқандай қатысы жоқ. Осындай ластаушылар – Аллаһтың тазалық бұйрығын ұмытқан сорлылар. Әр мұсылман дінін жақсылап үйренсе және бұған мән беретін болса, бұл ластық мәселесі дереу шешіледі. Сонда басқа халықтар мұсылман елдеріне барғанында, тура орта ғасырдағы мұсылмандарда болғанындай, тазалыққа қайран қалады.

Шынайы мұсылман әрі таза болады, әрі денсаулығына қатты мән береді. У болған алкогольді ішімдіктерді ішпейді. Әр түрлі қауіптері мен зияндары бар болғандықтан тыйым салынған шошқа етін жемейді. Лиуата жасайтындарда жаңадан табылған «ЖИТС» (Вич, Aids) деп аталатын жұқпалы және өлтіретін аурудың вирусы шошқаларда да болатындығы анықталған.

Пайғамбарымыз (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) медицина ғылымын түрлі жолмен мадақтаған. Мысалы: «Ғылым екеу: Тән  ғылымы және дін ғылымы». Яғни, ғылымдардың ішінде ең қажеттісі рухты қорғайтын дін ғылымы және тәнді қорғайтын денсаулық ғылымы екендігін айтып, бәрінен бұрын рух пен дененің саулығын дұрыстау керектігін әмір етті. Ислам тән ғылымын дін ғылымынан бұрын үйренуді бұйырады. Өйткені, барлық жақсылықтар дененің сау болуы арқылы ғана атқарыла алады.

Қазір барлық университеттерде оқытылғанындай, медицина екіге бөлінеді: Біріншісі гигиена – денсаулықты сақтау, екіншісі терапия – ауруларды жазу. Бұлардың біріншісі әуелі тұрады. Адамдарды аурулардан сақтау, дені сау болуын қамтамасыз ету – медицинаның алғашқы міндеті. Науқас адам жазылса да, көбінесе, бір жері нұқсан болып қалады. Міне, Ислам діні медицинаның алғашқы міндеті болған гигиенаны кепіл еткен. «Мәуахиб-и ләдуннийа» кітабының екінші бөлімінде Құран кәрім медицинаның екі бөлімін де ұсынғандығын аяти кәрималар арқылы дәлелдеуде.

Пайғамбарымыз (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) Византия императоры Гераклиуспен хат алысып тұратын. Бір-бріне елші жіберетін. Бір жолы Гераклиус көптеген сыйлықтар жіберген еді. Бұл сыйлықтардың бірі – дәрігер еді. Дәрігер келіп: «Мырзам! Император мені сізге қызмет ету үшін жіберді. Ауру адамдарыңызды тегін емдеймін!» деді. Расулуллаһ (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) мұны қабыл етті. Оған бір үй беруін бұйырды. Оған күнде дәмді тағамдар, тәтті сусындар апарып тұрды. Күндер, айлар өтті. Бірде-бір мұсылман дәрігерге қаралмады. Дәрігер ұялып: «Мырзам! Бұл жерге сізге қызмет ету үшін келдім. Бүгінге дейін бірде-бір науқас келген жоқ. Бос отырдым, ішіп-жедім, рахаттандым. Енді қайтайын» деп рұқсат сұраған кезде, пайғамбарымыз: «Өзің білесің. Егер тағы қалғың келсе, қонаққа қызмет ету, сый-сияпат көрсету мұсылмандардың міндеті. Кетем десең, жолың болсын. Тек мынаны біліп ал, бұл жерде жылдар бойы қалсаң да, саған ешкім қаралуға келмейді. Өйткені, сахабаларым ауырмайды! Ислам діні ауырмаудың жолын көрсеткен. Сахабаларым тазалыққа қатты мән береді. Қарны ашпағанша ештеңе жемейді және дастархан басынан тоймастан бұрын тұрып кетеді» деді.

Мұны айтып беру арқылы мұсылман ешқашан ауырмайды демекші емеспіз. Бірақ, денсаулығы мен тазалыққа мән берген мұсылманның дені сау болады, оңайлықпен ауырып қалмайды. Өлім – хақ. Ешкім өлімнен құтыла алмайды және кез-келген бір аурудың нәтижесінде өледі. Бірақ, сол уақытқа дейін денсаулығын сақтай алуы тек мұсылмандықта бұйырылған негіздерге және тазалыққа мән беру арқылы жүзеге асады.

Христиан діні шарықтап тұрған орта ғасырларда ұлы медицина ғалымдары тек мұсылмандар ғана еді және еуропалықтар медицина ғылымын үйрену үшін Андалусияға келетін еді. Шешек ауруына қарсы вакцинаны тапқандар – мұсылман түріктер. Мұны түріктерден үйреніп алған Дженнер тек 1211 [м.1796] жылы бұл вакцинаны Еуропаға апарып, әділетсіз түрде «Шешек ауруының дауасын тапқан адам» атағын иеленді. Алайда, тура қараңғылық аймағы болған сол замандағы Еуропада адамдар аурудан қырылып жатқан еді. Франция королі Луис XV 1774 жылы шешек ауруынан өлді. Еуропа ұзақ уақыт бойы оба және холера эпидемиясына ұшырады. Бірінші Наполеон 1212 [м.1798] жылы Акка қамалын қоршап алған кезінде әскерінде оба ауруы пайда болып, ауруға қарсы шарасыз қалған кезде, дұшпаны болған мұсылман түріктерден көмек сұрауға мәжбүр болған еді. Сол заманда жазылған бір француз шығармасында былай жазылған: «Түріктер өтінішімізді қабылдап, дәрігерлерін жіберді. Олар тап-таза киінген, нұрлы жүзді адамдар еді. Олар алдымен дұға етті, кейін қолдарын мол сумен жақсылап сабындап жуды. Науқастарға шыққан жараларды ланцетпен жарды. Ішіндегі сұйықтықты ағызып, жараларды тазалап жуды. Кейін науқастарды бөлек-бөлек жерлерге қойып, сау адамдардың мүмкіндігінше оларға жақындамауын ескертті. Науқастардың киімін өртеп, оларға жаңа киімдер кигізді. Ең соңында қайтадан қолдарын жуды және аурулардың жатқан жерлерінде алоэ ағашын жақты, қайтадан дұға етіп, бізден ешқандай ақы немесе сыйлық қабылдамай қайтып кетті.»

Демек, шамамен екі ғасыр ғана бұрын батыстықтар ауруларға қарсы мүлдем шарасыз еді. Тек кейіннен ғана мұсылмандардан үйреніп, тәжірибелер жасап [Құран кәрімде әмір етілгендей талпынып] бүгінгі медицина ғылымын үйренді.

Рух тазалығына келетін болсақ, мұсылман міндетті түрде көркем мінезді және ізгілікті болу керек. Ислам діні бастан аяқ ахлақ пен ізгілік. Ислам дінінің достарға және дұшпандарға қарсы жасалуы әмір етілген жақсылық, әділдік, жомарттық таңқаларлық дәрежеде жоғары. 14 ғасырлық оқиғалар мұны дұшпандарға да айқын көрсеткен. Санауға келмейтіндей көп құжаттар арасынан еске түскен біреуін айтып берейік:

Бурса мұражайының мұрағатында екі жүз жыл бұрынғы кезеңге тиесілі бір соттың хаттамасында былай делінген: Алтыпармак ауданындағы яһудилер ауданына жақын бір жерге мұсылмандар мешіт салдырып жатыр. Яһудилер: «Мешітті салмайсыңдар, жер біздікі» – деген кезде бұл мәселе сотқа өтеді. Жердің яһудилерге тиесілі екендігі аңғарылып, сот мешітті құлатуға және жерді яһудилерге беруге шешім қабылдайды. Бұл үкім орындалады. Міне, әділдікке қараңыз!

Пайғамбарымыз (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) айтқан: «Мен жақсы мінездерді толықтыру, жақсы ахлақты әлемге жаю үшін жіберілдім.» Бір хадис шәрифте: «Иманы жоғары болғандарың – мінезі жақсы болғандарың» делінген. Тіпті иман да ахлақпен өлшелуде.

Ислам дінінде рух тазалығы негіз болып табылады. Өтірік айтатын, қулық жасайтын, адамдарды алдайтын, зұлымдық, әділетсіздік жасайтын, дін бауырларына көмектеспейтін, өзін өзгелерден жоғары санайтын, тек өз пайдасын ғана ойлайтын адам, қанша ғибадат жасаса да, шынайы мұсылман болып саналмайды. Маун сүресінің алғашқы үш аятында: «Ей, Расулым! Қиямет күнін жоққа жоққа шығарған, жетімді ренжітіп, ақысын жеген, кедейді тойдырмаған және өзгелерді де кедейге жақсылық жасауға шақырмаған сол адамды көрдің бе?» делінген. Осы сияқты адамдардың ғибадаттары қабыл болмайды. Ислам дінінде тыйымдардан, харамдардан сақтану әмірлер мен парыздарды орындаудан бұрын тұрады. Шынайы мұсылман – бәрінен бұрын мінсіз және кәміл адам деген сөз. Күлімдеген жүзді, жылы сөзді, шыншыл болады. Ашуланудың не екенін білмейді. Расулуллаһ (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) айтқан: «Жұмсақтық, сыпайылық берілген адамға дүние мен ахирет жақсылықтары берілді деген сөз.»

Мұсылман өте қарапайым болады. Өзіне өтініп келгендердің бәрін тыңдайды және мүмкіндігінше көмектеседі.

Мұсылман салмақты, сыпайы болады. Жанұясын және отанын жақсы көреді. Пайғамбарымыз (саллаллаһу та’ала алейһи уәсәлләм): «Отанды сүю – иманнан» деген. Сондықтан, отанына шабуыл жасағандарға қарсы үкімет соғысып жатқанда әскерлік міндетін қуана-қуана атқарады. Жоғарыда аталып өткен 1560 жылғы неміс дінбасы тарапынан жазылған еңбекте былай делінген: «Неліктен мұсылман түріктердің бізді әрдайым жеңетіндігін енді түсіндім. Бұл жерде соғыс болған кезде мұсылмандар дереу қаруларына жабысып, отандары мен діндері үшін қуана-қуана соғысып, жан тапсыруда. Соғыста өлгендердің жәннатқа баратынына сенеді. Алайда бізде соғыс ықтималы шыққан кезде әркім әскерге бармау үшін тығылатын жер іздейді. Ал мәжбүрлеп әскерге алынғандар ынтасыз, қалаусыз соғысады».

Аллаһу та’ала құлдарының қандай болуын қалағанын Құран кәрімде керемет баяндалған. Фурқан сүресінің 63-69 аяти кәрималарында: «Рахманның (яғни құлдарына жанашырлығы көп болған Аллаһу та'аланың ізгі) құлдары жер бетінде қарапайым және салмақты болып жүреді. Надандар оларға тиіскен жағдайда оларға «сендерге амандық, есендік тілейміз» дегендей жылы сөздер айтып, дұрыстық және жылы сөзбен күнәдан сақтанады. Олар Раббыларына сәжде және қиям жасап [яғни намаз оқып] түндерін өткізеді. [Оған хамд етеді.] Олар: «Раббымыз, тозақ азабын бізден алыстат. Дұрысы Оның азабы тұрақты және өте ауыр, ол жер күмәнсіз қандай жаман жер, қандай жаман тұрақ» дейді. Олар жұмсағанда ысырап та, сараңдық та етпейді, осы екеуінің арасында орта жолды ұстанады және ешкімнің ақысын жемейді. Олар Аллаһқа серік қоспайды. Аллаһ харам қылған жанды қимай, ешкімді өлтірмейді. [Тек қылмыскерлерді жазалайды.] Зинақорлық жасамайды». Сондай-ақ 72-74 аяттарында «[Аллаһу та’аланың сүйікті, ізгілікті құлдары] жалған куәлік етпейді. Пайдасыз және зиянды істерден сақтанады. Осындай пайдасыз немесе мәжбүрлікпен жасалған іске кездейсоқ араласатын болса, ол жерден салмақты түрде алыстайды. Оларға Аллаһтың аяттары айтылған кезде соқырлар мен кереңдер сияқты көрмегендей, естімегендей болмайды. Олар: «Йа, Рабби, бізге жұбайларымыздан және балаларымыздан көзімізді ашатын салих адамдар нәсіп ет! Бізді Аллаһқа қарсы келуден сақтанатындарға жетекші қыл!» деп жалбарынады» делінген.

Сонымен қатар Саф сүресінің 2-3 аяттарында: «Ей, иман келтіргендер! Жасамаған істеріңді неге айтасыңдар? Жасай алмаған істеріңді жасадық демеңдер, бұл Аллаһ алдында үлкен ашуға себеп болады» делінген, бұл адамның жасай алмайтын бір ісін уәде етуі оны Аллаһ алдында жаман адам қылатынын көрсетуде.

Шынайы мұсылман дініне, ата-анасына, ұстазына, басшысына, мемлекет адамдарына және заңдарға өте үлкен құрмет көрсетеді. Қажетсіз нәрселермен шұғылданбайды. Тек пайдалы нәрселермен айналысады. Құмар ойнамайды. Уақытын бос өткізбейді.

Шынайы мұсылман ғибадатын толық орындайды. Аллаһу та’алаға шүкір ету борышын өтейді. Ғибадатын тек сөз болсын немесе күнәдан сақтану үшін ғана емес, үлкен қалаумен, ынтамен, сүйіспеншілікпен орындайды. Аллаһу та’аладан қорқу дегеніміз – Оны қатты жақсы көру деген сөз. Адам жақсы көретін адамының ренжуін қалай қаламаса және оны ренжітіп алудан қорықса, Аллаһу та’алаға жасалатын ғибадат да Оған деген сүйіспеншікті дәлелдейтіндей түрде орындалуы тиіс. Аллаһу та’аланың бізге берген ниғметтерінің көптігі соншалық, Оған деген шүкіршілігімізді тек Оны қатты жақсы көру және Оған шын көңілмен ғибадат жасау арқылы өтеуге тырысуымыз керек. Ғибадаттың әртүрлі түрлері бар. Бір бөлігі, жоғарыда айтқанымыздай, Аллаһу та’ала мен құл арасында болады. Аллаһу та’ала өзіне ғибадат жасағанда кемшілік жібергендерді кешіруі мүмкін. Өзгенің ақысын жемеу де ғибадат болып саналады. Басқаларға жамандық жасағандарды және мойнында біреудің ақысы болғандарды, ақы иелері кешірмегенше, мүлдем кешірмейді.

Төмендегі хадис шәрифтер атақты «Мишқат-ул мәсабих» кітабының парсы тіліндегі шәрһі болған «Әшиат-ул-ләмаат» кітабының 4-ші томынан алынған:

1) «Адамдарға мейірімділік жасамағанға Аллаһу та’ала мейірімділік жасамайды.»

2) «Зұлымдыққа кедергі болу арқылы залымға да, мазлұмға да көмектесіңдер.»

3) «Сатып алынған көйлекке берілген ақшаның оннан тоғызы халал, оннан бірі харам болса, бұл көйлекпен оқылған намазды Аллаһу та’ала қабыл етпейді.»

4) «Мұсылман мұсылманның бауыры. Оған зұлымдық жасамайды. Оған көмектесуге асығады. Оны кішісінбейді және өзінен төмен санамайды. Оның жанына, малына, ар-намысына зиян тигізу харам болып табылады.»

5) «Аллаһқа ант етіп айтамын, бір адам өзі үшін жақсы көрген нәрсесін дін бауыры үшін де жақсы көрмегенше иманы толық болмайды.»

6) «Аллаһқа ант етіп айтамын, жамандығынан көршісі сенімді болмаған адамның иманы жоқ». [Яғни шынайы мұсылман емес.]

7) «Жүрегінде мейірімі болмаған адамның иманы жоқ». [Яғни кәміл емес]

8) «Адамдарға мейірімділік жасаған адамға Аллаһу та’ала мейірімділік жасайды.»

9) «Кішілерімізге жаны ашымаған және үлкендерімізге құрмет көрсетпеген адам бізден емес.»

10) «Қарттарды құрметтеген және оларға көмектескен адам өзі қартайған кезде Аллаһу та’ала оған да көмекшілер нәсіп етеді.»

11) «Аллаһу та’ала жақсы көретін үй – ішінде жетім болған және оған жақсылық жасалатын үй.»

12) «Қасында біреуді ғайбаттаған адамды тоқтатқан адамға Аллаһу та’ала дүниеде және ахиретте жәрдем береді. Шамасы жете тұра тоқтатпаса, Аллаһу та’ала  оны дүниеде де, ахиретте де азаптайды.»

13) «Дін бауырының айыбын, ұятты жағдайын көріп, мұны жасырған адам, Ислам дінінен бұрын арабтардың жасағанындай, тірідей көмілген қызды мазардан шығарып, өлімнен құтқарғандай болады.»

14) «Екі достың Аллаһу та’аланың алдында жақсырақ болғаны – досына көбірек жақсылық жасағаны.»

15) «Адамның жақсы немесе жаман болғаны [мұсылман] көршілерінің оны ұнатқанынан-ұнатпағанынан аңғарылады.»

16) «Көп намаз оқитын, көп ораза ұстайтын, көп садақа беретін, бірақ тілімен көршілерін ренжітетін адамның баратын жері – тозақ. Намазы, оразасы, садақасы аз болып, тілімен көршілерін ренжітпеген адамның барар жері – жәннат.»

17) «Аллаһу та’ала дүниелікті достарына да, дұшпандарына да берген. Ал көркем мінезді тек сүйіктілеріне берген.» [Жақсы мінезді кәпірлердің өлімі жақындаған кезде иманға қауышатындығы үміт етіледі деген сөздің дұрыс екендігі осы жерден де аңғарылуда.]

18) «Біреудің ар-намысына, малына зиян тигізушінің сауаптары қиямет күні сол адамға беріледі. Ғибадаттары, жақсылықтары жоқ болса, зиян көрген адамның күнәлары бұған беріледі.»

19) «Аллаһу та’аланың алдында күнәлардың ең үлкені – жаман мінезді болу.»

20) «Кімде-кім ұнатпайтын адамына бәле-жала, қиындық келгені үшін куанатын болса, Аллаһу та’ала ол адамға да сондай бәле-жала береді.»

21) Екі адам мешітке барып намаз оқыды. Оларға тағам ұсынылды. Олар ораза тұтқандарын айтты. Сөйлесіп болып, кетер кезде Расулуллаһ (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) оларға: «Намаздарыңды қайтадан оқыңдар, оразаларыңды да қайтадан тұтыңдар. Өйткені, сөйлесіп отырғанда бір адамды ғайбаттадыңдар. [Кемшілігін айттыңдар.] Ғайбат ету ғибадаттардың сауабын кетіреді» деді.

22) «Хасед (көреалмаушылық) етпеңдер! Өрт отынды жоқ қылғаны сияқты, хасед те адамның сауабын кетіреді». [Хасед – қызғану, көре алмау деген сөз. Яғни, Аллаһу та’аланың біреуге берген ниғметінің одан кетуін қалау деген сөз. Ниғметтің одан кетуін қаламай, өзінде де болуын қалау хасед (көре алмаушылық) болмайды. Бұған «Ғыбта» ету, қызығу делінеді. Біреудің бойындағы жаман, зиянды нәрсенің кетуін қалау «Қайраттылық» болады.]

23) Жақсы мінезді адам дүниеде және ахиретте жақсылықтарға қауышады.»

24) «Аллаһу та’ала дүниеде жақсы сипат пен көркем мінез нәсіп еткен құлын ахиретте тозаққа тастамайды.»

25) Әбу Хурайраға «Жақсы мінезді бол!» деді.«Жақсы мінез дегеніміз не?» деп сұрағанында: «Сенен алыстаған адамға жақындап насихат жаса және саған зұлымдық жасаған адамды кешір, мал-мүлкін, білімін, көмегін сенен аяған адамға бұларды молынан бер!» деп жауап берді.

26) «Тәкаппарлықтан, қиянаттан және қарыздан таза болып қайтыс болған адамның баратын жері – жәннат.»

27) Пайғамбарымыз (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) қарызы бар адамның жаназасын оқуды қаламады. Әбу Катаде есімді сахаба (радиаллаһу анһ) оның қарызын өз мойнына алды. Содан кейін  пайғамбарымыз жаназа намазын оқуды қабылдады.

28) «Әйелдеріңді ұрмаңдар! [Оларды ренжітетіндей сөз бен әрекет жасамаңдар!) Олар сендердің құлдарың емес.»

29) «Аллаһу та’аланың алдында ең жақсыларың – әйелімен жақсы болғандарың.»

30) «Иманы үстем болғандарың – мінезі жақсырақ, әйеліне жұмсақ мәміледе болғандарың.»

Жоғарыда жазылған хадис шәрифтердің көбі үлкен Ислам ғалымы Ибн Хажәр Меккидің (рахметуллаһи алейһ) «Зәуажир» кітабында «Ихтикар» бөлімінен кейін жазылған. Бұлар – көркем Ислам ахлақының қайнар көздері. Ислам ғалымдары бұл хадис шәрифтерден түрлі үкімдер шығарған. Бұл үкімдердің бірнешеуі мыналар:

1) Дарул-харбқа, яғни кәпірлердің мемлекетіне барған мұсылманның олардың малдарына, жандарына, ар-намыстарына зиян келтіруі, ұрлық жасауы харам болып табылады. Олардың заңдарына қарсы шықпау керек және сауда-саттықта, көлік құралдарында қулық, қиянат жасамау керек.

2) Кәпірдің мүлкін алу, оны ренжіту мұсылманның мүлкін алудан да үлкен күнә. Жануар ақысы адам ақысы мен кәпір ақысынан да ауыр күнә.

3) Өзгенің мүлкін оның рұқсатынсыз алып, қолданып, зиян келтірместен орнына қою харам болып табылады.

4) Кімде-кім мал-мүлкі бар бола тұра қарызын өтеуді бір сағатқа кешіктірсе, залым және күнәхар болады. Әр сәтте қарғыс астында тұрады. Қарызды өтемеу сондай күнә, тіпті ұйықтап жатқанда да үздіксіз жазылады. Құны төмен ақша немесе жарамсыз зат беріп өтеп, мұны ақы иесі қаламай алатын болса, бұл да күнә болады. Оны разы қылмағанша, көңілін алмағанша, күнәдан құтыла алмайды.

Ислам ғалымдары Ислам діні әмір еткен көркем мінезді 1400 жылдан бері үздіксіз түсіндіріп келген және кітаптарына жазған. Осылайша Ислам діні білдірген жақсы мінездерді жастардың санасына, жүрегіне орнықтыруға тырысқан. Жақсы мінезді баяндайтын сансыз кітаптардың бірі мысал ретінде төменде жазылған.

Терең білімді Ислам ғалымы, үлкен әулие, екінші мың жылдықтың мүжәддиді болған Имам Раббани Ахмед Фаруқидің (рахимә-һуллаһу та’ала) «Мәктубат» кітабы өте құнды. Осман Империясында Ислам медреселерінің ең үлкені болған «Медресәт-ул-мүтәхассисин»-де тасаууф ғылымының оқытушысы (профессоры) болған Сәйид Абдулхаким Арваси (рахимә-һуллаһу та’ала) көп рет: «Ислам дінінде Мәктубат кітабы сияқты құнды кітап жазылмаған» және «Аллаһтың кітабы болған Құран кәрімнен және пайғамбарымыздың хадис шәрифтерінен кейін ең құнды, ең үстем кітап – Имам Раббанидің «Мәктубат» кітабы» дейтін. Имам Раббани (рахимә-һуллаһу та’ала) 971 [м.1563] жылы Үндістанның Серхенд қаласында туылып, 1034 [м.1624] жылы сол жерде қайтыс болған. Абдулхаким Арваси хазреттері 1281 [м.1865] жылы Ванда туылып, 1362 [м.1943] жылы Анкарада қайтыс болған. Бағлумда жерленген.

«Мәктубат»-тың 1-ші том, 76-шы хатында былай жазылған:

Хашр сүресінің 7-ші аятында «Расулым әкелген бұйрықтарды алыңдар, бағыныңдар! Тыйым салған нәрселерден сақтаныңдар!» делінген. Дүниеде пәлекеттерден, ахиретте азаптан құтылу үшін екі нәрсе қажет: Әмірлерге бағыну және тыйымдардан сақтану. Осы екеуіне «Ислам дінін ұстану» делінеді. Бұл екеуінен ең үлкені, қажеттісі, екіншісі, бұл «Уәра» және «Тақуа» деп аталады. Расулуллаһқа (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) бір адамның көп ғибадат жасайтындығы, көп амал ететіне айтылды. Ал басқа бір адамның тыйым салынған нәрселерден қатты сақтанатындығы айтылғанда «Ешнәрсе уәра сияқты бола алмайды!» деді. Яғни, тыйымдардан сақтану құндырақ екенін айтты. Бір хадис шәрифте де: «Дініміздің тірегі – уәра» деді. Адамдардың періштелерден де үстем бола алуы, жетілулері, жоғарылаулары уәраның арқасында. Періштелер де әмірге мойынсұнады. Алайда, періштелер жетіле алмайды. Олай болса, уәраға жабысу және тақуа иесі болу бәрінен де қажетті. Ислам дінінде ең құнды нәрсе – тақуалық. Діннің тірегі – тақуалық. Уәра және тақуа – харамдардан сақтану деген сөз. Харамдардан толықтай сақтана алу үшін мубахтардың артығынан сақтану керек. Мубахтарды қажетті шамада ғана қолдану керек. Адам мубахтардың, яғни Ислам діні рұқсат берген нәрселердің әр қалағанын істеп, мубаһхтарды артығынан істесе, күмәнді нәрселерді жасай бастайды. Ал күмәнді нәрселер харам болғандарға жақын. Адамның нәпісі жануар сияқты, өзіне рахатына берілген. Жардың жағасында жүрген адам бір күні жардан құлап түсуі мүмкін. Уәра мен тақуаны толық орындай алу үшін мубахтарды қажет болған шамада қолдану керек, зәрулік шамасынан аспау керек. Осы шамада қолданған кезде де құлдық міндеттерді орындай алу үшін қолдануға ниет ету қажет. Мубахтардың артығынан толығымен сақтану әрдайым және әсіресе қазіргі уақытта мүмкін емес дерлік. Ең болмағанда харамдардан сақтану керек, мубахтардың артығынан қолдан келгенше сақтануға тырысу керек. Мубахтар қажетті мөлшерінен артық жасалғанда өкініп, тәубе ету керек. Бұл істерді харам істеудің бастамасы деп білу керек. Аллаһу та’алаға сыйынып, жалбарыну керек. Осы өкіну, тәубе және жалбарыну, бәлкім, мубахтардың артығынан толығымен сақтанудың орнына өтіп, мұндай істердің апатынан, зиянынан қорғайды. Жафәр бин Синан айтқан: «Күнә істегендердің басын июі ғибадат жасағандардың көкірегін көтергенінен жақсырақ.»

Харамдардан сақтану да екі түрлі болады. Біріншісі, тек Аллаһу та’аланың ақысы болған, Оның әмірі болған күнәлардан сақтану. Екіншісі, адамдардың, махлұқтардың ақысы да бар болған күнәлардан сақтану. Екіншісі маңыздырақ. Аллаһу та’ала ештеңеге мұқтаж емес және өте мейірімді. Ал құлдар көп нәрсеге мұқтаж болуымен қатар, өте сараң. Расулуллаһ (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) былай деген: «Мойнында құл ақысы бар болған, адамдардың мал-мүлкіне, намысына тиген адам, өлмей тұрып халалдассын (кешірімін алсын), ақысын өтеп берсін! Өйткені, ахирет күні алтынның, мал-мүліктің құны болмайды. Ол күні ақысы өтелгенге дейін өз сауаптарынан алынады, сауаптары болмаса, ақы иесінің күнәлары оған жүктеледі.»

[Ибн Абидин (рахметуллаһи алейһ) «Дуррул-мухтар» кітабын түсіндіргенде, намазға ниет ету бөлімінің 295-ші бетінде былай дейді: «Қиямет күні ақы иесі ақысын кешірмесе, бір даңқ ақы үшін жамағатпен оқылған, қабыл болған жеті жүз намазы алынып, ақы иесіне беріледі.» Бір даңқ – дирхамның алтыдан бірі, шамамен жарты грам күміске тең.]

Бір күні Расулуллаһ (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) сахабаларына: «Мүфлис (банкрот) деп кімді айтады, білесіңдер ме?» деп сұраған кезде, олар: «Ақшасы мен мал-мүлкі қалмаған адамды» деп жауап берді.Сонда пайғамбарымыз: «Үмбетім арасында мүфлис мына адам – қиямет күні дәптерінде көп намаз, ораза және зекет сауабы болады. Бірақ бір адамды балағаттаған, жала жапқан, мал-мүлкін алған, қанын төккен, ұрған. Сауаптары осы ақы иелеріне таратылады. Ақылары өтеліп болмай тұрып сауаптары таусылып қалса, ақы иелерінің күнәлары осы адамға жүктеледі. Кейін тозаққа тасталады» деді.

«Мәктубат»-тың 98-хатында былай делінеді:

Расулуллаһ (саллаллаһу алейһи уәсәлләм): «Аллаһу та'ала – рафиқ. Жұмсақтықты жақсы көреді. Қатаңдық танытқандарға бермеген нәрселерді жұмсақ мәміле танытқан адамдарға ихсан етеді. Басқаларына бермейді» деген. Бұл хадис Имам Мүслимнің «Сахих» кітабында бар.

Тағы «Мүслим»-де былай білдірілген: пайғамбарымыз (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) Айшаға (радиаллаһу та’ала анһа): «Адамдармен жұмсақ мәміледе бол! Қатаңдықтан және жаман нәрседен сақтан! Жұмсақтық адамды әсемдейді. Жамандықты кетіреді» деді.

[«Мүслим»-дегі] хадис шәрифте: «Адамдармен жұмсақ болмағандар қайыр жасамаған болады» делінген.

[«Бұхари»-дағы] хадис шәрифте: «Араларыңда ең жақсы көретін адамым – мінезі ең жақсы болғандарың» делінген.

[Имам Ахмед және Тирмизи (рахимә-һумуллаһу та'ала) білдірген] хадис шәрифте: «Өзіне жұмсақтық берілген адамға дүние мен ахирет жақсылықтары берілді деген сөз» делінген.

[Имам Ахмед, Тирмизи, Хаким және Бұхари (рахимә-һумуллаһу та'ала) білдірген] хадис шәрифте: «Ұят – иманнан. Иманды адам жәннатта. Фухш (ұятсыздық) – жамандық. Жамандар тозақта» делінген.

[Имам Ахмед және Тирмизи білдірген] хадис шәрифте: «Тозаққа кіруі харам болған және тозақтың оны жағуы харам болған адамды білдіремін. Назар аударыңдар. Бұл адам – адамдарға қолайлылық, жұмсақтық көрсеткен мүмин» делінген.

[Имам Ахмед, Тирмизи және Әбу Дауд білдірген] хадис шәрифте: «Жұмсақ болғандар және жеңілдік жасағандар жануардың үстінде жүгенін ұстап тұрған адам сияқты. Тоқтатқысы келсе, жануар оған бағынады. Биіктікке шыққысы келсе, жануар сол жаққа қарай шабады» делінеген.

[«Бұхари»-дағы] хадис шәрифте: «Ашуланған кезде қалағанын жасай алатын адам ашуланбаса, Аллаһу та’ала қиямет күні оны баршаның арасынан шақырып, "Жәннатта қалаған хуриіңнің қасына бар" дейді» делінген.

[Барлық кітаптарда жазылған хадис шәрифте] бір кісі Расулуллаһтан насихат сұраған кезде «Ашуланба!» деді. Бірнеше рет сұраса да, барлығына «Ашуланба!» деп жауап берді.

[Тирмизи және Әбу Даудтағы] хадис шәрифте: «Жәннатқа кіретіндерді хабарлаймын, тыңдаңдар! Әлсіз, күштері жетпейді. Бір нәрсе істеуге ант етсе, Аллаһу та’ала олардың анттарын міндетті түрде орындайды. Тозаққа түсетіндерді хабарлаймын, тыңдаңдар! Олар қатаңдық танытады. Асығады. Өздерін жоғары санайды» делінген.

[Тирмизи және Әбу Дауд  (рахимә-һумуллаһу та'ала) білдірген] хадис шәрифте: «Кімде-кім түрегеп тұрғанда ашуланса, отырсын, отырғанда да басылмаса, жатсын!» делінген.

[Табарани, Бәйһақи және Ибн Асакир (рахимә-һумуллаһу та'ала) білдірген] хадис шәрифте: «Алоэның балды бұзатыны сияқты, ашулану да иманды бұзады» делінген.

[Бәйһақи мен Әбу Нуайм білдірген] хадис шәрифте: «Аллаһ үшін қарапайым болғандарды Аллаһу та’ала көтереді. Ол өзін төмен санайды. Бірақ, адамдардың көзіне жоғары болып көрінеді. Кімде-кім өзін өзгелерден жоғары санаса, Аллаһу та’ала оны төмендетеді. Адамдардың көзіне төмен адам болып көрінеді. Өзін тек өзі ғана жоғары санайды. Тіпті, иттен, шошқадан да төмен болып көрінеді» делінген.

[Бәйһақи білдірген] хадис шәрифте: «Мұса алейһиссалам: «Йа, Раббым! Құлдарыңның ең қадірлісі кім? – деп сұрағанда, күші жетсе де кешірген адам, – деді» делінген.

[Әбу Я’ла білдірген] хадис шәрифте: «Кімде-кім тіліне ие болса, Аллаһу та’ала оның ұялатын нәрселерін жасырады. Ашуына ие болса, қиямет күні Аллаһу та’ала азабын одан тартады. Кімде-кім Аллаһу та’алаға жалбарынса, оның дұғасын қабыл етеді» делінген.

Тирмизиде білдірілген: Муауия (радиаллаһу анһ) Үммүл-мү’минин Айшаға (радиаллаһу анһа) хат жазып, насихат жазуын сұрағанда, жауап ретінде: «Саған Аллаһу та’аланың сәлемі жаусын! Расулуллаһтан естідім. Былай деді: «Кімде-кім адамдар ашуланатын нәрседе Аллаһу та’аланың разылығын іздесе, Аллаһу та’ала оны адамдардан келетін жамандықтардан қорғайды. Кімде-кім Аллаһу та’ала ашуланатын нәрседе адамдардың разылығын іздесе, Аллаһу та’ала  оның ісін адамдарға қалдырады» деді.

Аллаһу та’ала  бізді және сізді тек дұрыс сөйлейтін адамның хабар берген осы хадис шәрифтеріне мойынсұну бақытына қауыштырсын! Осыларға сай әрекет етуге тырысыңыз!

Дүние өмірі өте қысқа. Ахиреттің азабы өте ауыр және шексіз. Ұзақты көре алатын ақылды адамдар дайын болуы керек. Дүниенің әдемілігіне, ләззатына алданбау керек. Адамның абыройы мен қадірі дүниелікпен өлшенетін болғанда еді, дүниелігі көп адамдардың бәрінен үстем, құрметті болуы керек еді. Дүниенің көрінісіне алдану – ақылсыздық, ақымақтық. Бірнеше күндік уақытты үлкен ниғмет деп біліп, Аллаһу та’ала ұнататын амалдарды жасауға тырысу қажет. Аллаһу та’аланың құлдарына сый-сияпат, жақсылық жасау керек. Қияметте азаптардан құтылу үшін екі үлкен негіз, яғни екі жол бар. Біріншісі, Аллаһу та’аланың әмірлеріне мән беру, құрметтеу. Екіншісі, Аллаһу та’аланың құлдарына, жаратылыстарына мейірімділік, жақсылық жасау. Әрдайым дұрыс сөйлейтін пайғамбарымыз (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) не айтқан болса, барлығы дұрыс. Оның сөздері әзіл, көңіл көтеретін сөздер емес. Қояндар сияқты ашық көзбен ұйықтау қашанға дейін созылмақ? Бұл ұйқының соңы – масқара болу және бос қолмен мақрұм қалу. Мү’минин сүресінің 115-ші аятында: «Сендерді босқа, ойыншық ретінде жаратты деп ойлайсыңдар ма? Бізге қайтпаймыз дейсіңдер ме?» делінген. Мұндай сөздерді тыңдайтын халде емес екеніңізді білемін. Әлі жассыз. Қызуқандысыз. Дүние ниғметтерінің арасындасыз. Кезкелген адамға сөзіңіз өтеді. Қалағаныңызды істей аласыз. Бірақ, сізге жанымыз ашығаны үшін, жақсылық жасауды қалағанымыз үшін бұлар жазылды. Әлі де кеш емес. Тәубе ету керек, Аллаһу та’алаға жалбарынатын уақыт. Тоқсан сегізінші хаттан аударма тәмәм болды.

Сәйид Абдулхаким Арваси хазреттері (рахимә-һуллаһу та’ала) «Әр-рияд-ут-тасаууфийа» атты кітабында тасаууфты түсіндіріп жатқанда: «Тасаууф -  адамдық сипаттардан шығып, періште сипаттарымен безену және илаһи ахлаққа иелену деген сөз» дейді. Әбу Мұхаммед Жәриридің де «Тасаууф – барлық жақсы мінездермен безену және барлық жаман мінездерден арылу деген сөз» дегенін білдіруде.

Ұлы Ислам ғалымы, екінші мың жылдықтың мүжәддиді (жаңалаушысы) Имам Раббани Ахмед Фаруқидың баласы Мұхаммед Масум (рахимә-һуллаһу та’ала) үш томдық парсы тіліндегі «Мәктубат» кітабының 1-ші томының 147-ші хатын Үндістан әкімдерінің бірі – Мұхаммед Хафиге жазған. Бұл хатында былай дейді:

«Аллаһу та’ала бізді және сізді пайғамбарлардың үстемі болған, әлемдердің Раббысының сүйікті құлы – Мұхаммед алейһиссаламның жолынан адастырмасын! Мейірімді бауырым! Адамның өмірі өте қысқа. Мәңгі болған ахирет өмірінде адамның кездесетін жағдайлары дүниеде өмір сүрген жағдайына байланысты. Ақылы орнында болған, ұзақты көре алатын адам қысқа болған дүние өмірінде тек ахиретте жақсы және рахат өмір сүруге себеп болатын амалдарды жасайды. Ахирет жолаушысына қажетті болған нәрселерді дайындайды. Аллаһу та’ала сізді көптеген адамға басшы етті, көп адамның қажеттілігін көруге себеп қылды. Осы құнды және табысты міндетке қауышқаныңызға көп шүкір етіңіз! Аллаһу та’аланың құлдарына қызмет етуге тырысыңыз! Раббымыздың құлдарына қызмет ету арқылы дүние мен ахиретте ниғметтерге қауышатыныңызды ойлаңыз! Адамдарға жұмсақ болудың, оларға жақсылық жасаудың, олардың жұмыстарын күлімдеген жүзбен, жылы сөзбен және оңайлықпен атқарудың Аллаһу та’аланың сүйіспеншілігіне қауыштыратын жол екенін біліңіз! Ахиреттің азаптарынан құтылуға және жәннат ниғметтерінің артуына себеп болатындығына еш күмәніңіз болмасын! Пайғамбарымыз (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) мұны мына хадис шәрифімен өте жақсы білдірген:

«Аллаһу та’ала құлдарының қажеттіліктерін жаратады, жібереді. Аллаһу та’аланың ең сүйікті құлы – Оның ниғметтерінің құлдарына жетуіне себеп болған адам.»

Мұсылмандардың қажеттіліктерін өтеудің, оларды қуантудың және көркем мінезді болудың құндылығын білдіретін, жұмсақ, салмақты, сабырлы болуды мадақтайтын, ынталандыратын бірнеше хадис шәрифті төменде жазамын. Бұларды жақсылап түсініңіз. Түсінбеген жерлеріңіз болса, оларды дінін жақсы білетін және білгеніне сай өмір сүретін адамдардан сұрап үйреніңіз! [Пайғамбарымыздың (саллаллаһу алейһи уә сәлләм) мүбәрәк сөздеріне «Хадис» делінеді.] Төмендегі хадис шәрифтерді мұқият оқыңыз! Әрбір сөзіңізде және әр ісіңізде бұларға сай болуға тырысыңыз!

1) «Мұсылман – мұсылманның бауыры. Бір-бірін ренжітпейді. Кімде-кім дін бауырының бір ісіне көмектессе, Аллаһу та’ала да оның ісін жеңілдетеді. Кімде-кім бір мұсылманның қиыншылығын кетіріп, оны қуантса, қиямет күнінің ең қиын кездерінде Аллаһу та’ала оны қиыншылықтан құтқарады. Кімде-кім бір мұсылманның айыбын, кемшілігін жасырса, Аллаһу та’ала қиямет күні оның айыптары мен кемшіліктерін жасырады.» [Бұхари, Мүслим]

2) «Кімде-кім дін бауырына жәрдемші болса, Аллаһу та’ала да оған жәрдемші болады.»  [Мүслим]

3) «Аллаһу та’ала кейбір құлдарын басқалардың қажеттіліктерін өтеу, оларға көмектесу үшін жаратқан. Бір қажеттілігі бар адамдар оларға жүгінеді. Олар үшін ахиретте азап қорқынышы болмайды». [Табарани]

4) «Аллаһу та’ала кейбір құлдарына дүниеде көп ниғмет берген. Оларды құлдарына пайдалы болу үшін жаратқан. Олар бұл ниғметтерді Аллаһу та’аланың құлдарына таратса, ниғметтері азаймайды. Бұл ниғметтерді Аллаһтың құлдарына бермесе, Аллаһ ниғметтерін олардан алады. Басқаларға береді.» [Табарани және Ибн Әбид-дунйа]

5) «Мұсылманның дін бауырының бір қажеттілігін өтеуі он жыл итикаф жасауынан да артық. Ал Аллаһ разылығы үшін бір күн итикаф жасау адамды тозақ отынан қатты алыстатады.» [Табарани және Хаким] [Рамазан айының соңғы он күнінде күндіз-түні мешітте қалып ғибадат етуге итикаф жасау делінеді.]

6) «Кімде-кім дін бауырының бір ісін атқарса, мыңдаған періште сол адам үшін дұға етеді. Сол істі атқаруға бара жатқанда әрбір қадамы үшін бір күнәсі кешіріліп және оған қияметте ниғметтер беріледі.» [Ибн Мажа]

7) «Кімде-кім дін бауырының бір ісін атқаруға барса, әрбір қадамында жетпіс күнәсі кешіріледі және жетпіс сауап беріледі. Бұл іс біткенге дейін осылай жалғасады. Істі атқарып біткеннен соң бүкіл күнәлары кешіріледі. Осы істі жасап жатқанда қайтыс болса, сұрақсыз, есепсіз жәннатқа кіреді.» [Ибн Әбид-дүнийа]

8) «Кімде-кім дін бауырының рахаттыққа қауышуы немесе қиындықтан құтылуы үшін үкімет адамдарына барып тырысса, қиямет күні сырат көпірінен баршаның аяғы таятын кезде, Аллаһу та’ала оның жылдам өтуіне көмектеседі.» [Табарани]

9) «Аллаһу та’аланың ең жақсы көретін ісі – киім беріп немесе тойдырып, яки басқа бір қажеттілігін өтеп, мүминді қуанту.» [Табарани]

10)  «Аллаһу та’аланың парыздардан кейінгі ең жақсы көретін амалы – бір мүминді қуанту.» [Табарани] [Аллаһу та’аланың әмірлеріне «Парыз» делінеді. Бұл хадис шәрифтен аңғарылатыны, Аллаһу та’ала парыз болған ғибадаттарды орындағандарды көбірек жақсы көреді. Аллаһу та’аланың тыйым салған зиянды, жаман істерге «Харам» делінеді. Аллаһу та’ала харамнан сақтанғандарды, парыздарды орындағандардан қаттырақ жақсы көреді. Жақсы мінезді болу – парыз. Жаман мінезді болу – харам. Жамандық жасаудан сақтану, жақсылық жасаудан құндырақ және сауаптырақ.]

11)  «Кімде-кім бір мүминге бір жақсылық жасаса, Аллаһу та’ала осы жақсылықтан бір періште жаратады. Бұл періште әрдайым ғибадат жасайды. Ғибадаттарының сауабтары осы адамға беріледі. Бұл адам өліп, қабірге қойылған кезде бұл періште нұрлы және сүйкімді түрде оның қабіріне келеді. Ол періштені көрген кезде рахаттанады, қуанады. "Сен кімсің?" деп сұрайды. Періште: "Мен пәлен адамға жасаған жақсылығыңмың және оның жүрегіне салған қуанышыңмын. Аллаһу та’ала мені бүгін сені қуанту және қиямет күні саған шапағат жасау және жәннаттағы орныңды саған көрсету үшін жіберді" дейді.»

12)  Расулуллаһтан (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) «Жәннатқа кіруге себеп болатын нәрселердің бастысы не?» деп сұралғанда: «Аллаһу та’аладан қорқу және жақсы мінезді болу» деп жауап берді. «Тозаққа кіруге себеп болатын нәрселердің бастысы не?» деп сұралған кезде: «Тілі мен шәһуатына иел болмау» деді. [Тирмизи, Ибн Хиббан және Бәйһақи] [Аллаһу та’аладан қорқудың белгісі – харамдардан сақтану.]

13) «Иманы ең қуатты болғандарың – мінезі ең жақсы және әйеліне ең жұмсақ болғандарың.» [Тирмизи және Хаким]

14) «Адам жақсы мінезінің арқасында жәннаттың ең жоғары дәрежелеріне қауышады. [Нәпіл] ғибадаттар адамды бұл дәрежелерге жеткізе алмайды. Жаман мінез адамды тозақтың ең төменгі шұңқырларына түсіреді.» [Табарани]

15) «Ғибадаттардың ең оңайы және ең жеңілі – аз сөйлеу және жақсы мінезді болу. Осы сөзіме қатты мән беріңдер!» [Ибн Әбиддунийа]

16)  Бір адам Расулуллаһтан (саллаллаһу алейһи уәсәлләм): «Істердің ең жақсысы қайсы?» деп сұрады. Пайғамбарымыз: «Жақсы мінезді болу» деді. Әлгі адам тұрып оң жағына барып, тағы сұрады. Тағы да «Жақсы мінезді болу» деп жауап берді. Сол жағына барып: «Аллаһтың ең жақсы көретін ісі қандай?» деп сұрады. Тағы да «Жақсы мінезді болу» деп жауаптады. Кейін артынан барып: «Ең құнды іс қандай?» деп сұрады. Сүйікті пайғамбарымыз оған бұрылып: «Жақсы мінезді болудың не екенін түсінбедің бе? Қолыңнан келгенінше ешкімге ашуланбауға тырыс!» деді.

17) «Ешкіммен таласып-тартыспайтын, өзінікі дұрыс болса да, тілімен ешкімді ренжітпейтін мұсылманның жәннатқа кіретініне сендерге сөз беремін. Әзілдеп немесе жанындағыларды күлдіру үшін болса да, өтірік айтпайтын адамның жәннатқа кіретініне сендерге сөз беремін. Жақсы мінезді адамның жәннаттың жоғары дәрежелеріне қауышатынына сендерге сөз беремін!» [Әбу Дауд, Ибн Мажа және Тирмизи]

18) Хадис құдсиде Аллаһу та’ала былай дейді: «Сендерге жіберген Ислам дінінен мен разымын. [Яғни, бұл дінді қабылдағандардан, бұл діннің әмірі мен тыйымдарына бағынғандардан разы боламын. Оларды жақсы көремін.] Бұл діннің толық болуы тек жомарттық пен жақсы мінезді болу арқылы жүзеге асады. Діндеріңнің толық болғанын күнде осы екеуі арқылы белгілі қылыңдар!» [Табарани]

19) «Ыстық судың мұзды еріткені сияқты, жақсы мінезді болу адамның күнәларын ерітеді, жояды. Сірке суы балды бұзып, желінбейтін күйге келтгені сияқты, жаман мінезді болу адамның ғибадаттарын бұзады, жояды.» [Табарани]

20) «Аллаһу та’ала жұмсақ мінезді адамдарды жақсы көреді және оларға көмектеседі. Қатал, ашушаң адамдарға көмектеспейді.» [Табарани]

21) «Тозаққа кіруі харам болған немесе тозақ отының жағуы тыйым салынған адам кім? Сендерге білдіремін. Мұқият тыңдаңдар! Жұмсақ мінезділер және  ашуланбайтындардың барлығы!» [Тирмизи] [Бұл хадис шәриф жоғарыда аталған 98-ші хатта да жазылған.]

22) «Ақырын, жұмсақ мәміле жасау – Аллаһтың құлына берген үлкен бір ихсаны. Асығу, дөрекі болу – шайтанның жолы. Аллаһу та’аланың жақсы көретін нәрсесі – жұмсақ және салмақты болу.» [Әбу Яла]

23) «Адам жұмсақтығымен, жылы сөзі себебімен күндіз ораза тұтқандардың және түнде намаз оқығандардың дәрежесіне қауышады.» [Ибн Хиббан]

24) «Ашуланған кезде ашуын жеңіп, жұмсақтық танытқан адамды Аллаһу та’ала  жақсы көреді.» [Исфәхани]

25) «Мұқият тыңдаңдар. Сендерге хабарлаймын! Жәннаттың жоғары дәрежелеріне қауышуды қалаған адам құрметсіздік көрсеткенге жұмсақ мәміле жасасын! Зұлымдық жасағанды кешірсін! Мал-мүлкін қимағанға сый-сияпат берсін! Өзін іздемеген, сұрамаған туған-туыстарын іздесін!» [Табарани]

26) «Күшті болу –  басқаны жеңу деген сөз емес. Күшті болу, батыр болу дегеніміз – өз ашуын жеңу деген сөз.» [Бұхари және Мүслим]

27) «Сәлемдескен кезде жылы жүзді болған адамға садақа бергендердің сауаптары жазылады.» [Ибн Әбид-дунйа]

28) «Дін бауырының алдында күлімдеген жүзді болу, оған жақсы нәрселерді үйрету, жамандық жасауының алдын алу, бөтен адамдарға іздеген жерін көрсету, көшеден тас, тікен, сүйек және осы сияқты лас, зиянды нәрселерді тазалау, басқаларға су беру, бұлардың барлығы садақа болып саналады.» [Тирмизи]

29) «Жәннатта сондай сарайлар бар, ішінде болған адам қалаған жерін көре алады және қалаған кез келген жеріне өзін көрсете алады.» Әбу Малик-ил Әшари: «Йа, Расулаллаһ! Мұндай сарайлар кімдерге беріледі?»-деп сұрады. «Жылы сөзді, қолы ашық және барлық адам ұйықтап жатқанда Аллаһу та'аланың болмысын, ұлылығын ойлайтын және Оған жалбарынатындарға беріледі» деді.

Жоғарыда жазылған хадис шәрифтерді «Тәрғиб уә Тәрхиб» атты хадис кітабынан алдым. Бұл кітап хадис кітаптарының ең құндыларының бірі.

Аллаһу та’ала жоғарыда жазылған хадис шәрифтерге сай өмір сүруді нәсіп етсін! Өзіңізді тексеріп көріңіз. Егер бұларға екеніңізді аңғарсаңыз, Аллаһу та’алаға шүкір етіңіз! Сай келмейтін жағдайларыңыз бар болса, бұлардың түзелуі үшін Аллаһу та’алаға жалбарыныңыз! Адамның іс-әрекеттері бұларға сай болмаса, айыбын білуі, жалбарынуы да бөлек үлкен ниғмет болып табылады. Бұларға сай болмаған және сай болмағанына мұңаймаған адамның Ислам дініне деген байланысы өте аз деген сөз. Мұндай жаман жағдайға түсуден Аллаһу та’алаға сиыну керек! Шумақ:

Бұл үлкен ниғметке қауышқанға сүйіншілер болсын.

Қауыша алмаған бейшараларға обал болсын!

«Мәктубат-и Масумийа»-дан аударма осы жерде тәмәм болды.

Жоғарыда жазылған хадис шәрифтер мұсылмандардың бір-бірінің алдында жақсы мінезді болуын, бауырдай өмір сүруін әмір етуде. Мұсылман болмаған адамға «Кәпір» делінеді. Мұсылмандардың кәпірлердің алдында да жақсы мінезді болу, оларды ренжітпеу керектігі 112-ші бетте білдірілген еді. Осылайша, Ислам дінінің жақсы мінезді болуды, бауырлардай өмір сүруді, еңбектенуді әмір еткендігі оларға да көрсетілген болады. Осылайша, жақсылықты жақсы көретін адамдар қуана-қуана мұсылман болады. Жиһад ету – парыз. Жиһадты мемлекет қылышпен, қарумен жасағаны сияқты, суық соғыспен, үгіт-насихат және ақпарат құралдары арқылы да жасайды. Әр мұсылман да жақсы мінезімен, жақысылық жасау арқылы жиһад жасайды. Өйткені, «жиһад ету» – адамдарды мұсылман етуге шақыру деген сөз. Көрініп тұрғанындай, кәпірлердің алдында да жақсы мінезді болу, оларды ренжітпеу – жиһад ету болып саналады. Бұл әрбір мұсылманға парыз болуда.

Жоғарыдағы ұзын хатты жазған Мұхаммед Масум Фаруқи (рахимә-һуллаһу та’ала) Ислам ғалымдарының ұлыларының және әулиелерінің (қаддәсаллаһу та’ала әсрарәһумул азиз) ең үстемдерінің бірі. Хижреттің 1007 жылы Үндістанның Серхенд қаласында дүниеге келіп, 1079 [м.1668] жылы сол жерде қайтыс болған. Әкесінің кесенесінен бірнеше жүз метр қашықтықтағы үлкен кесенеге жерленген. Көптеген хаттарымен Үндістандағы мыңдаған мұсылманға, мемлекет адамдарына, дәуірінің патшасы Алемгир Евренгзиб сұлтанға (рахимә-һуллаһу та’ала) насихаттар айтқан, бауырмашылдық сезімдерді, жақсы мінезді болуды, жәрдемдесуді, дүниеде рахат және бақытты өмір сүріп, ахиретте де мәңгі бақытқа қауышулары үшін көп еңбек еткен. 140 мыңнан астам адам  сұхбатына, дәрістеріне қатысып, тасаууфтың жоғары дәрежелеріне қауышқан, әрбірі әулие болған. Осы таңдаулы шәкірттерінен басқа, оның сұхбаттарын тыңдап, үйреніп, діні мен мінезін түзеткендердің саны жүз мыңдардан асуда. Жетілдірген әулиелерінің арасында төрт жүзден астамы иршад (үйрету) мақамына көтерілген, әрбірі жіберілген қалаларында мыңдаған адамды пәлекеттен, надандықтан, адасушылықтан құтқарған. Алты ұлынан әрбірі үлкен ғалым және әулие болып, барлық немерелері де осындай болған, барша адамдарға жарық болатын өте құнды кітаптар жазып қалдырған.

Шынайы мұсылман қате сенімдерге сенбейді. Сиқыр, ырымшылдық, палшылық, дуа, Құран кәрімнен басқа нәрселер жазылған тұмар, көз моншақ, көріпкелдік және соған ұқсас нәрселерге, олардың міндетті түрде іс атқаратынына, мазарларға шам қоюға, ағаштарға жіп байлауға мән бермейді, сенбейді және керемет иесі екенін айтқан өтірікшілерге күледі. Қате, бұзылған нәрселердің көбі басқа діндерден Ислам дініне енгізілген. Кейбір дін адамдарынан «керемет» күтетіндерге ұлы Ислам ғалымы Имам Раббани (рахимә-һуллаһу та’ала) былай дейді: «Адамдар дін ғалымдарынан керемет күтеді. Олардың кейбірлерінің кереметі болмайды, бірақ басқаларына қарағанда Аллаһу та’алаға жақынырақ болады. Ең үлкен керемет – Ислам дінін жақсылап үйрену және соған сай өмір сүре білу.»

Америкада Стэнфорд университетінде жасалған соңғы зерттеулер кейбір адамдардың «алтыншы сезімі» бар екенін, мысалы жабық ыдыстың ішіндегі затты санай алатынын, жабық конверттегі жазуды оқи алатынын, алыстағы адаммен байланыс құра алатынын, басқа адамның ойлаған нәрсесін біле алатынын көрсеткен. Бұл тәжірибеге әр ұлт пен діннің адамдары қатысқан, барлығы дін мен ұлт айырмашылығына қарамастан бірдей жетістікке қол жеткізген. Қиыр Шығыста, Қытайда және Үндістанда кездесетін кейбір қытай көріпкелдері мен үнді кедейлері бізді таң қалдыратын, ақылға қонбайтын түрлі шеберліктер көрсетуде. Олардың ішінде ауада ұшатындай болып көрінетін немесе бір тросты аспанға лақтырып, сол троспен көкке өрмелейтін адамдар бар. Алайда, қытайлардың қабылдаған Буддизм діні философиялық жүйенің бір түрі болып табылады. Будда (Буддах) (б.з.д.563-483), Конфуций (б.з.д.531-479) және Лаоций – атақты философтар. Олардың үйреткен негіздері – мінез қағидалары. Бұлар адамдардың түрлі құмарлықтардан бас тартуы, [риязат], жақсылық, сабырлылық, жәрдемдесу, жамандықпен күресу сияқты нәрселер. Будда «Сен өзіңе қандай мәміле жасалуын қаласаң, басқаларға да солай мәміле жаса» деген. Бірақ, Аллаһу та’ала туралы айтпайды. Будда өзінің тек адам екенін айтқан болса да, өлімінен кейін шәкірттері оны тәңір қылған, оған арнап ғибадатханалар салған. Осылайша Буддизм бір дінге айналған. Ал үнділердің негізгі діні болған мәжусилік пұтқа табынушылықтың бір түрі болып табылады. Пұттардан басқа кейбір жануарларға да (мысалы сиырға) табынады. Буддизм де, мәжусилік те дін емес. Осыған қарамастан, олардың өкілдері болған адамдардың кереметке ұқсас шеберліктер көрсеткендігі шындық. Олар бұл шеберліктерге арнайы тәрбие көріп, риязатпен (нәпісті қинаумен), ерекше дене әрекеттері арқылы және ұзақ уақыт бойын еңбектену арқылы қол жеткізуде. Сонымен қатар, адамды қатырып, сезбейтіндей халге келтіретін гипноз арқылы адамға еріксіз бұйрықтарын орындататын, оған қалағанын жасатқызатын гипноз, кейбір адамдар ие болған жеке күштен тұрады.

Бұл көрсеткендерінің ешбірі керемет емес. Бұлар жай ғана өнер. Қазір ғалымдар  барлық адамдарда осы сияқты қабілеттің аз немесе көп мөлшерде бар екенін, бірақ кейбірлерінде көбірек байқалғанын, кейбір адамдардың арнайы тәсілдермен осы сезімді жетілдіре алатынын, уақыт өте келе жаңа және оңай әдістермен барлық адамның осы сезімді жандандыра алатынын айтады. Олай болса, алтыншы сезімі көбірек жетілген адамның бұл ерекшелігін қабілет емес, керемет деп көрсетуі – қулықтан басқа ештеңе емес.

Имам Ахмед Раббани (қаддәсаллаһу та’ала сирраһул азиз) 293-ші хатында былай дейді: «Кереметтер екіге бөлінеді. Біріншісі, Аллаһу та’аланың затына және сипаттарына, істеріне тән білімдер мен марифеттер. Оған ақылмен, ойланумен қол жеткізілмейді. Оны Аллаһу та’ала қалаған құлдарына ихсан етеді. Екіншісі, материалдық әлемдегі ғайыптарды білу. Бұл керемет таңдаулы құлдарына берілгені сияқты, кәпірлерге де беріледі. Кереметтердің біріншісі құнды. Бұлар тура жолдағыларға, Аллаһу та’аланың сүйген құлдарына беріледі. Ал надандар екіншісін құнды деп санайды. Керемет деген кезде тек осыларды түсінеді. Аштықпен және адамдардан алыстап, нәпісін тазалаған әр адам махлұқтардың (жаратылғандардың) ғайыптарын хабар береді. Адамдардың көбі тек дүниені ойлайтындықтан, осылай хабар бергендерді әулие деп санайды. Ақиқаттан хабар бергендерге мән бермейді. Олар әулие болғанда еді, біздің жағдайларымыздан хабар беретін еді, - дейді. Осы қате өлшемдерімен Аллаһу та’аланың сүйікті құлдарын  жоққа шығарады.»

260-шы хатында былай дейді: «Әулиелік – Аллаһу та’алаға жақындау деген сөз. Бұл дәрежеге жеткендерге махлұқтарға (жаратылғандарға) тән кереметтер берілуі мүмкін. Бұл кереметтің көп болуы әулиенің жоғары дәрежелі екенін көрсетпейді. Әулиенің өзінде керемет пайда болғанын білуі қажет емес. Аллаһу та’ала бір әулиенің бейнесін бір уақытта түрлі мекендерде көрсетеді. Алыс жерлерде таңғажайып нәрселер жасағаны байқалады. Бірақ, ол өзі бұларды білмейді. Білетіндері бар болса да, оны басқаларға білдірмейді. Өйткені, олар кереметке мән бермейді.»

Әһли сүннет ғалымдарының күні, сөздері құжат, дәлел болған Ибн Хажәр Мекки (рахимә-һуллаһу та’ала) «Зәуажир» кітабында «Ихтикар» бабының алдында мына хадис шәрифтерді білдіруде: «Аллаһу та’алаға ант етемін, бір үзім харам жеген адамның қырық күн ғибадаты қабыл болмайды» және «Харам ақшаға алынған жилбабпен (яғни көйлекпен) оқылған намаз қабыл болмайды» және «Харам ақшамен берілген садақа қабыл болмайды. Күнәсі азаймайды». Суфйан Сәури айтқан: «Харам ақшамен жақсылық, қайырымдылық жасау, ластықты нәжіспен жуып тазалағанмен бірдей.»

Шынайы мұсылман ғибадаттарын адамдардың алдында рия (көзбояушылық) қылып жасамайды. Нәпіл болған ғибадат жасырын жасалады, парыз ғибадаттар ашық түрде немесе жамағатпен мешітте орындалады. Жақсы мұсылман жақсылық жасауды немесе садақа беруді қаласа, мұны жасырын түрде, жақсылық жасаған немесе садақа берген адамын ренжітпей, көңілін қалдырмай, жасаған жақсылығын міндетсінбей жасайды. Аллаһу та’ала мұның осылай жасалу керектігін Құран кәрімнің көптеген жерінде әмір етуде.

Қысқаша айтқанда, шынайы мұсылман – барлық жақсы мінездерге ие, салмақты, намысты, тән және рух жағынан тап-таза, сенімді, кәміл адам.

Ұлы Ислам ғалымы Имам Ғазали (рахимә-һуллаһу та’ала) 450 [м.1058]-505 [м.1111] осыдан тоғыз жүз жыл бұрын парсы тілінде жазған «Кимйа-и сәадат» атты еңбегінде адамдарды төрт топқа бөледі. Бірінші топтағылар, дүниеде ішіп-жеуден, көңіл көтеруден басқа ештеңе білмейтіндер. Екінші топтағылар, зұлымдық, зорлық-зомбылықпен айналысушылар. Үшінші топтағылар, қулықпен, айлакерлікпен айналасындағыларды алдайтындар. Тек төртінші топтағылар жоғарыда айтылған жақсы мінезге ие болған шынайы мұсылмандар.

Ұмытпау керек болғаны, әр адамның жүрегінен Аллаһу та’алаға баратын жол бар. Негізгі мәселе, осы жол арқылы Ислам нұрының адамдарға жеткізілуі. Ол нұрды жүрегінде сезінген адам, қай топтан болса да, жасаған жамандықтарына өкініп, дұрыс жолды табады.

Егер барлық адамдар Ислам дінін қабылдаса, дүниеде жамандық, айлакерлік, соғыс, ауыртпалық, зұлымдық қалмас еді. Сондықтан, нағыз және кәміл мұсылман болуға талпыну және мұсылмандықтың негізін, егжей-тегжейлігін, көркем мінезін түсіндіріп, бүкіл әлемге тарату – бәріміздің мойнымызға жүктелген міндет. Мұны жасау жиһад болады.

Басқа діннен болса да, адамдарға әрдайым жылы сөзбен және түсіністікпен сөйлеңдер! Мұны Құран кәрім әмір етуде. Мұсылман болмаған адамға бетіне кәпір, дінсіз деп, оны ренжітудің күнә екендігі, осылай айтқан адамның жазалану керектігі фиқһ кітаптарында жазылған. Мақсат – баршаға Ислам дінінің ұлылығын түсіндіру. Бұл жиһад тек жылы сөзбен, сабырлылықпен, іліммен және иманмен атқарылады. Біреуді бір нәрсеге сендірмекші болған адамның әуелі өзі сол нәрсеге сенуі шарт. Ал мүмин ешқашан сабырын жоғалтпайды және сенгенін түсіндіруде қиындық шекпейді. Ислам дініндей ашық және логикаға сай ешқандай дін жоқ. Бұл діннің негізін түсінген адам баршаға бұл діннің бірден-бір хақ дін екендігін оңай дәлелдеп бере алады.

Басқа дінде болғандардың бәрін жаман мінезді адам деп санамау керек. Иә, күпірлік, яғни мұсылман болмау әрқашан және әр жақта жаман. Өйткені, күпірлік – адамды дүниеде және ахиретте пәлекетке жетелейтін зиянды сенім және қате өмір салты. Аллаһу та’ала Ислам дінін адамдардың дүниеде рахат және бақытты, бауырмашыл өмір сүрулері үшін, әрі ахиретте шексіз азаптан құтылулары үшін жіберген. Кәпірлер, яғни мұсылман болмағандар осы бақыт жолынан мақрұм қалған бейшара адамдар. Оларға жанашырлық таныту және ренжітпеу керек. Оларды ғайбаттау да харам болып табылады. Адамның саид (жәннаттық) немесе шақи (тозақтық) екендігі соңғы демінде белгілі болады. Барлық сәмәуи діндердің, адамдар тарапынан бұзылмағандарында бір Аллаһқа иман келтіру негізі бар. Аллаһу та’ала  Құран кәрімде барлық адамдарды дұрыс жолда болуға шақырады. Дұрыс жолға қауышқан адамның өткен өміріндегі бүкіл қателіктерін кешіретініне уәде береді. Өзге діндегілер – шайтанның немесе мұсылмандықтан хабары болмаған адамдардың алдауына түскен бейшаралар. Олардың көбі Аллаһу та’аланың разылығына қауышу үшін қате жолға түсірілген бақытсыз адамдар. Біз оларға сабырмен, жылы сөзбен, ақылмен тура жолды көрсетуіміз қажет.

Аллаһу та’аланың бар және БІР екенін білдіретін илаһи діндердің барлығы, адамдар тарапынан бұзылудан бұрын, сенілетін нәрселер жағынан бірдей еді. Мұса алейһиссаламнан бастап пайғамбарымыз Мұхаммед алейһиссаламға дейін келген үш үлкен дін, яғни Мусауилік, Исауилік және Ислам діндері тек Аллаһу та’аланың бір екенін және Аллаһу та’аланың пайғамбарларының (алейһимуссалауату уәттәслимат) біз сияқты адамдар екенін білдірген. Бірақ яһудилер Иса мен Мұхаммед алейһимассаламға сенбеген. Христиандар пұтқа табынудан еш құтыла алмаған және Иса алейһиссалам: «Мен де сендер сияқты адаммын. Аллаһтың ұлы емеспін» деген болса да, Иса алейһиссаламды Аллаһтың ұлы деп санаған, Әке (Аллаһу та’ала), Ұл (Иса алейһиссалам) және Рух-ул-қудс (Қасиетті рух) деп аталатын үш бөлек тәңірге табына бастаған. Мұның жалған, әрі қате екенін түсінген және түзетуге тырысқан адамдар арасында Хонориус сияқты папалар да бар. Бұл қате сенімдері тек Аллаһу та’аланың соңғы пайғамбары Мұхаммед Мұстафа (алейһиссалату уәссәләм) арқылы тараған Ислам дінімен түзетілген. Олай болса, осы үш діннің шынайы негіздерін өз бойына жинаған және бұл діндердің ішіне сіңірілген қате сенімдерден тазалаған шынайы, дұрыс діннің Ислам діні екенін ешкім теріске шығара алмайды.

Мұсылмандықты қабылдаған Феллоус есімді ағылшын былай дейді: «Христиан дінінің көптеген қате ақидаларын (сенімдерін) түзетуге тырысқан Мартин Лютердің білмегені, өзінен толық 900 жыл бұрын Мұхаммед (алейһиссалату уәссәләм) Ислам дінін жариялау арқылы бүкіл осы кемшіліктерді түзеткен. Осы себептен Ислам дінін қате сенімдерден толығымен тазартылған Насранияттың жетілген түрі деп қабылдап, Мұхаммед алейһиссаламның соңғы пайғамбар екендігіне сену керек.»

Ешкімге мәңгі берілмес, дүние мүлкі, алтын-зер,

Мұңайған бір көңілді жөндей білу – бұл өнер.

Бұған фәни өмір дейді, тоқтамай өтіп кетер,

Адам өзі шам сияқты, соңында бір күні сөнер.