Барлық адамдарға айтылған хадис шәрифтер. 

Терминге сілтеме

Пайғамбарымыз сахабаларымен (достарымен) отырғанында, Жәбрейіл алейһиссаламның адам кейпінде келіп, Исламды, иманды және ихсанды сұрағанда расулуллаһ алйеһиссаламның берген жауаптарын білдіретін хадис шәриф.

Жибрил хадисінде Жәбрейіл алейһиссалам қолдарын расулуллаһ алейһиссаламның мүбәрәк тізелерінің үстіне қойды және пайғамбарымызға: «Йа расулаллаһ! Маған Исламды, мұсылмандықты түсіндір» деді. Расулуллаһ алйеһиссалам: «Исламның шарттары: Кәлимаи шаһадатты айту, уақыты кіргенде намаз оқу, мал-мүліктерінің зекетін беру, Рамазан шәриф айында күнде ораза тұту және күші жететін адамның өмірінде бір рет қажылыққа баруы.»

Иманның шарттарын сұрағанында: «Аллаһу та’алаға сену, Оның періштелеріне сену, түсірген кітаптарына сену, пайғамбарларына сену, ахирет күніне сену, тағдырға жақсылық пен жамандықтың Аллаһу та’аладан екендігіне сену» деп айтты.  

«Ихсан дегеніміз не?» деп сұрағанында: «Аллаһу та’аланы көріп тұрғандай ғибадат ету деген сөз. Сен Оны көрмесең де Ол сені көреді» деді. (Хадис шәриф – Мүслим)  

Терминге сілтеме

Тек бір ғана адам білдірген сахих хадис. Немесе арадағы рауилердің (жеткізген адамдардың) біреуіне бір хадис ғалымы тарапынан қарсылық етілген хадис.

«Сауд оттан құралған тау. Ей үмметім! Бұл таудан кәпірлер мәңгілік жетпіс жыл шығарылып, жетпіс жыл түсіріледі.» Бұл хадис, хадиси ғарибке жатады. (Тирмизи)

Терминге сілтеме

Бір адам үшін айтылған хадис шәрифтер.

«Барлық үмбеттің бір сенімдісі бар. Ей үмбетім! Біздің сенімдіміз Әбу Убайда бин Жәррах.» Бұл хадис, хадиси хасқа жатады. (Сахих Мүслим)

Терминге сілтеме

Жеткізгендер (рауилер) дұрыс және сенімді адам болумен қатар есте сақтау қабілеті, түсінігі сахих хадистерді білдіргендердей қуатты болмаған адамдар жеткізген хадис шәрифтер.

«Ұлы Аллаһ, жан алқымға келмейінше (иманды) құлының тәубесін қабыл етеді.» Бұл хадисті Имам Тирмизи риуаят еткен және “Бұл хадис, хадиси хасен” деп айтқан. (Хадис шәриф – Риязус-Салихин)

Терминге сілтеме

Расулуллаһ алейһиссалам айтқанынан кейін артынша бір аяти кәрима оқыған хадис шәрифтері. 

Терминге сілтеме

Мағынасы Аллаһу та’аладан, сөзі расулуллаһ саллаллаһу алейһи уә сәлләм тарапынан айтылған хадис шәрифтер. Хадис құдсиерді айтқанда пайғамбарымызды нұр қаптайтын еді және бұл халінен белгілі болатын. (Абдулхақ Дәхләуи)

«Құлым маған парыз намазда болғанындай ешбір амалымен жақын бола алмайды.» (Бұхари)

«”Лә илаһа иллаллаһ” қорғаным. Бұны оқыған адам қорғаныма кірген болады.  Ал қорғаныма кірген адам азабымнан амандықта болады, құтылады.» (Садәти Әбәдийә)

Терминге сілтеме

Жеткізгендері (рауилері) табииндерге дейінгілері білініп, Табииннен риуаят етілген хадис шәрифтер.

"Табииннен риуаят етілген, білдірілген мақту хадистердің кейінгі рауилері әһли сүннет ғалымдарынан болса, бұлар шынайы хадиси мақту болып табылады. Мәуду деп саналмауы тиіс." (Ибн Қудама-Бұхари)

Терминге сілтеме

Пайғамбарымыз тарапынан алғашқы уақыттарда айтылып кейіннен өзгертілген хадистер. 

Терминге сілтеме

Мағынасы жоқ және риуаят шарттарына сай болмаған сөз. 

Терминге сілтеме

Алғаш уақытта бір адам тарапынан білдіріліп, екінші ғасырда танымал болған, яғни бір адамның расулуллаһтан естіп, ал ол адамнан көп адам естіп, бұлардан да көп адамдардың естіп тараған хадис шәрифтер.

"Хадис мәшһурға сенбеген адам кәпір болады." (Ибн Абидин)

Терминге сілтеме

Бір хадис имамының шарттарына сай келмеген хадис шәрифтер.

"Бір мүжтәһид (аяти кәрима және хадис шәрифтерден үкім шығара алатын ғалым) бір хадистің сахих (дұрыс) болуы үшін, қажетті деп қойған шарттарына сай келмейтін бір хадис үшін : “Менің мазһабымның усулының қағидалары бойынша мәуду” дейді. Әйтпесе “Расулулллаһтың саллаллаһу алейһи уә сәлләмнің сөзі емес” демейді." (Даудул-Карси)

Терминге сілтеме

Сахабаларға дейінгі рауилері (нақыл етушілері) бар болып, сахаба болған рауидің расулуллаһтан естідім демей, осылай айтқан екен делінген хадис шәрифтер. 

Терминге сілтеме

Сахабалардың (расулуллаһ алейһиссаламның достарының) «расулуллаһтан естідім, былай деді» деп хабар берген хадис шәрифтер. Мұнда расулуллаһқа дейінгі риуаят етушілердің ешбірінде үзінді болмайды. 

Терминге сілтеме

Тәуилге (мағынасын ашуға) қажеттілік болмаған хадис шәрифтер. 

Терминге сілтеме

Бастан бір немесе бірнеше рауисі (нақыл етушісі) немесе ешбір рауисі белгілі болмаған хадис шәрифтер. 

Терминге сілтеме

Арадағы рауилерден (жеткізушілерден) бірден көбі ұмытылған хадис шәрифтер. 

Терминге сілтеме

Мусәйләмәтул-Кәззаб және одан кейін келген мунафықтардың (көңілімен (жүрегімен) сенбей, сөздерімен сендік деп екіжүзділік еткен) зындықтардың, кәпірлердің, мұсылман болып көрінген дінсіздерің ойдан құрастырған сөздері.

Әһли сүннет ғалымдары (расулуллаһ алейһиссалам және төрт халифасымен сахабаларының жолында болған ғалымдар) муфтәра хадистерді іздеп тауып бөліп шығарған. Дін ұлыларының кітаптарында мұндай сөздердің ешбірі жоқ.

Терминге сілтеме

Сахабалардың есімі айтылмай, табииннен (сахабаны көргендерден) бірінің тікелей расулуллаһ алейһиссалам былай деді деп хабар берген хадис шәрифтер. 

Терминге сілтеме

Сахабадан басқа бір немесе бірнеше рауисі (нақыл етушісі) білдірілмеген хадис шәрифтер. 

Терминге сілтеме